“Positief nieuws op deze zonnige ochtend!”, schrijft “RR” (een schuilnaam) eind mei in een Telegram-kanaal van complotgroep Moederhart. Ze verwijst naar een artikel van CommonSenseTV waarin de Duitse advocaat Reiner Fuellmich (ook wel Füllmich) in een video vertelt dat hij verschillende personen en instanties voor de rechter wil slepen vanwege de coronamaatregelen: “De grootste misdaad aller tijden”. Het bericht gaat als een lopend vuurtje rond in groepen op Telegram en Facebook. Fuellmich is populair onder de complotdenkers. Ze zijn ervan overtuigd dat de pandemie één grote leugen is, en hij gaat het voor ze in de rechtbank bewijzen. “Veel mensen hebben hun hoop gevestigd op Fuellmich, om ons te redden uit de klauwen van grote bedrijven”, schrijft het blog Dissident.

Fuellmich heeft zijn eigen comité opgericht waarmee hij sinds juli vorig jaar samen met zelfbenoemde experts onderzoek doet naar de coronamaatregelen en de gevolgen die deze hebben. “We moeten de coronacrisis hernoemen naar het ‘coronaschandaal’ en zij die hiervoor verantwoordelijk zijn moeten strafrechtelijk worden vervolgd en aangeklaagd voor de geleden schade”, meent de advocaat uit Göttingen. In de complotgroepen wordt het al het Neurenberg 2-proces genoemd, vernoemd naar het Oorlogstribunaal dat verschillende nazileiders berechtte na de Tweede Wereldoorlog. “Veel mensen staan te juichen en zeggen: ‘Yes, we krijgen een tweede proces!’ Dat is misschien gek om daarover te juichen, maar ik snap het sentiment. Mensen willen gerechtigheid”, zei Willem Engel tijdens een gesprek met Fuellmich over zijn plannen.

Die gerechtigheid wil de Duitse advocaat halen door de PCR-test, de test die wordt gebruikt om het covid-virus bij mensen op te sporen, onderuit te halen. Volgens hem steunt het “coronaschandaal” volledig op de test. “De positieve testen werden de legitimatie voor wereldwijde lockdowns, sociale afstand en de verplichting om mondmaskers te dragen. Als we de PCR-test aanpakken, stort het hele kaartenhuis in”, zegt hij.

‘PCR-test is niet geschikt’

Heeft Fuellmich een punt? Volgens de advocaat is er geen wetenschappelijk bewijs dat de PCR-test werkt. “Inmiddels hebben we vernomen dat de PCR-testen geen enkele indicatie geven van een infectie met welk virus dan ook, laat staan een infectie met SARS-COV-2. De tests zijn uitdrukkelijk niet goedgekeurd voor diagnostische doeleinden”, zegt hij.

Dat laatste argument werd ook door Viruswaarheid gebruikt in een kort geding dat de actiegroep aanspande tegen de Staat. Volgens Viruswaarheid wordt de PCR-test door de Staat gebruikt om de diagnose te stellen dat iemand aan covid-19 lijdt, terwijl die test volgens de gebruiksvoorschriften alleen gebruikt mag worden voor onderzoeksdoeleinden en hooguit als onderdeel voor een diagnosestelling. Maar volgens de rechter wordt er ook helemaal geen diagnose gesteld met een PCR-test. “De Staat gebruikt de PCR-test alleen om aanwezigheid van het coronavirus op te sporen en de Staat gaat er net als Viruswaarheid vanuit dat voor het stellen van een diagnose een arts vereist is. Uit de gebruiksaanwijzingen van de fabrikanten blijkt niet dat de test niet ingezet kan worden op de manier waarop de Staat dat doet, waarbij van diagnosestelling en een behandeling nog geen sprake is.”

De PCR-test test niet op infecties, maar detecteert genetisch materiaal van het virus en kan op die manier aantonen of een persoon met het virus geïnfecteerd is. De PCR-test wordt als meest betrouwbaar gezien, volgens het RIVM, en wordt wereldwijd ingezet om de bevolking op de aanwezigheid van covid-19 te controleren. Maar geen enkele test is feilloos. Dus ook de PCR-test heeft soms fout-positieven (iemand is niet besmet, maar volgens de test is dat wel het geval, bij 0,5 tot 4 procent van de gevallen) en fout-negatieven (de patiënt is besmet, maar de test geeft dat niet aan, bij 2 tot 33 procent van de gevallen). De betrouwbaarheid van een test hangt onder meer af van de hoeveelheid SARS-CoV-2, zoals het virus officieel heet, die in iemands bovenste luchtweg aanwezig is. Maar ook of een test op de juiste wijze wordt afgenomen.

‘Net zo gevaarlijk als de griep’

Fuellmich gaat in de video verder door te stellen dat volgens de Wereldgezondheidsorganisatie WHO in oktober 2020 “slechts” 10 procent van de wereldbevolking besmet was geweest met covid-19 sinds het begin van de pandemie. “Het wereldwijde dodental dat wordt toegeschreven aan SARS-COV-2 besmettingen is in oktober 1.061.539. Een sterftecijfer van ongeveer 0,14 procent. Precies in lijn met de seizoensgriep”, vervolgt hij. “Dat betekent dat het virus ongeveer net zo gevaarlijk is als de seizoensgriep.”

De advocaat haalt deze informatie van de Off Guardian, een site die is opgezet door mensen die door de Britse krant The Guardian zijn geblokkeerd omdat hun reacties op de site de fatsoensnormen schonden. Hoewel de ondertitel van de Off Guardian stelt dat feiten heilig zouden moeten zijn, verspreidt de website vooral misinformatie. Het statement over de WHO klopt ook niet, concludeerde Knack eerder. Off Guardian probeert het aantal covid-doden te berekenen in verhouding tot het aantal besmettingen, en dat te vergelijken met de griep. Maar gaat eraan voorbij dat de rapportering van het aantal doden van land tot land verschilt en dat vooral in ontwikkelingslanden cijfers vaak ontbreken.

Daarom wordt door gezondheidsinstanties vooral gekeken naar oversterfte: hoeveel meer mensen er sterven dan verwacht. Daarin wordt in Nederland sinds het begin van de pandemie een duidelijke stijging waargenomen. In de eerste negen weken van de corona-pandemie bedroeg de oversterfte volgens het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) naar schatting bijna negenduizend mensen. Dat is ongeveer hetzelfde aantal als tijdens de griepepidemie in 2018, maar dan in slechts de helft van de tijd. Vorig jaar stierven gemiddeld ruim 3200 mensen per week, dat zijn er 10 procent meer dan normaal gesproken. Kortom, covid-19 is gevaarlijker dan de griep.

Gemakkelijk te weerleggen

Ook de andere beweringen van Fuellmich zijn gemakkelijk te weerleggen. Zo zegt hij dat het virus nog niet op correcte wijze is geïsoleerd. “Als er geen virusisolaten van corona beschikbaar zijn, wat wordt er dan behandeld?”, vraagt hij in de video. Maar het virus dat covid-19 veroorzaakt is al lang geïsoleerd, waardoor vervolgens de vaccins konden worden gemaakt. Een uitspraak die Fuellmich in de video aanhaalt van WHO-onderzoeker David Nabarro, die heeft gezegd dat regeringen niet alleen lockdowns moeten inzetten, klopt wel. Maar volgens Nabarro worden zijn woorden door complotdenkers volledig uit z’n verband gehaald. Dat hij lockdowns niet de beste maatregel vindt, betekent niet dat Nabarro tegen coronamaatregelen is. Integendeel zelfs. “Iedereen moet zich aan de basisregels houden, zoals afstand houden, mondmaskers dragen, hygiëne en in quarantaine gaan als je ziek bent”, zegt de WHO-onderzoeker.

Van Fuellmichs beweringen in de video klopt dus weinig. Zijn standpunten over de PCR-test en covid-19 zijn ook al vaak weerlegd. Waarom blijven complotdenkers ze dan toch herhalen? “Omdat ze voorzien in een behoefte: houvast”, zegt Jelle van Buuren, hoogleraar veiligheidsstudies aan de Universiteit van Leiden en gespecialiseerd in complotdenken. “Complotconstructies bieden alternatieve verklaringen voor gebeurtenissen die mensen onrechtvaardig, schokkend of bedreigend vinden.” De complottheorie biedt een verklaring voor een complexe of chaotische werkelijkheid, zegt hij. “Maar het biedt ook hoop: de hoop dat als de schuldigen nu maar gestraft worden, of afgezet, of uit hun macht gezet, er een einde komt aan onrechtvaardigheid.”

Fuellmich blijft daarom beweren dat hij een rechtszaak zal beginnen. Hoewel daar vooralsnog geen enkel teken van te vinden is. Er verschenen posts op sociale media waarin wordt gezegd dat Fuellmich de zaak voor de Supreme Court in Canada heeft gebracht. Maar dat bleek niet waar. En ook het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag heeft een dergelijke zaak niet op de agenda staan. In het interview met Willem Engel zegt Fuellmich nog dat hij veel verwacht van een rechtszaak die zijn “vrienden van Children’s Health Defense” hebben aangespannen in New York tegen het sluiten van scholen en doen van PCR-testen bij kinderen. Maar ook die zaak haalde niets uit, omdat de rechter oordeelde dat de PCR-test “de meest betrouwbare test is op dit moment”, waarbij er “vrijwel geen risico is op serieuze bijwerkingen”.

‘Misdaad tegen de menselijkheid’

Toch blijft hij volhouden dat hij net als bij het Neurenberg-tribunaal de instanties en overheden zal aanklagen vanwege deze “misdaad tegen de menselijkheid”. Bij een misdaad tegen de menselijkheid moet het volgens artikel 7 van het Verdrag van Rome echter gaan om een “systematische aanval gericht tegen een burgerbevolking”, waarbij het gaat om bijvoorbeeld moord, uitroeiing, slavernij, deportatie, marteling of andere inhumane handelingen die “groot lijden of ernstig letsel veroorzaken”. En dat is hier niet het geval.

En ook een beroep op de Neurenberg-code uit 1947, zoals Fuellmich hier doet, heeft geen zin. De Neurenberg-code - waarin centraal staat dat deelname aan onderzoek vrijwillig moet zijn en met instemming van de proefpersonen - is een richtlijn, geen wet. Het is niet juridisch bindend (de code heeft wel als blauwdruk gediend voor nieuwe regelgeving).

Misinformatie-campagne

De reden waarom Fuellmich desondanks toch verwijst naar het Neurenberg-tribunaal is de associatie die het oproept met de door Nazi’s begane wreedheden tijdens de Tweede Wereldoorlog, en de emoties die daarbij opkomen.

“Het onderstreept het enorme schandaal en de enorme samenzwering die Fuellmich en anderen menen op het spoor te zijn. En dus het immense en historische belang van de strijd die zij leveren: het bestrijden van misdaden tegen de mensheid. Dat werkt mobiliserend”, legt Van Buuren uit. “Wie wil nu niet aan de goede kans van de geschiedenis staan? Bovendien heeft het een sterke historische connotatie. Iedereen associeert dit met de gruwelen van het Naziregime en hoe de daders uiteindelijk hun terechte straffen hebben gekregen. En dat appelleert weer aan wraakgevoelens, een enorm sterke menselijke emotie. En je kunt het ook als zelfverwerkelijking van Fuellmich zien: hij positioneert zichzelf op deze manier ook als een heldhaftige bestrijder van onrecht, van een fascistische wereldwijde dictatuur, van een ongekende schending van de mensenrechten.”

Misinformatie gedijt bij emoties. Hoe angstiger, bozer of meer verontwaardigd je door een onderwerp wordt, hoe groter de kans dat je het deelt. En dat is waar het Fuellmich waarschijnlijk echt om gaat: zijn boodschap verspreiden.

De advocaat is namelijk onderdeel van de campagne die Robert F. Kennedy Jr. is gestart om de coronamaatregelen en in het bijzonder vaccinaties tegen te houden. Kennedy - een van de grootste actievoerders tegen vaccinaties - vecht met zijn organisatie Children’s Health Defense tegen “schadelijke blootstellingen” en wil “de verantwoordelijken ter verantwoording roepen”. Die strijd levert zijn organisatie inmiddels jaarlijks meer dan een miljoen euro aan donaties en beurzen op.

Fuellmich werkt met Kennedy samen, zo geeft hij zelf aan. En net als Kennedy werkt de advocaat ook nauw samen met de Duitse protestorganisaties Querdenken, de World Doctors Alliance en World Freedom Alliance (waarmee overigens ook Viruswaarheid samenwerkt). De laatste spreekt in een post over Fuellmichs aangekondigde proces over “onze zaak”.

‘Geweldig idee Reiner!’

Zijn misinformatie-campagne legt Fuellmich overigens geen windeieren. Jan Böhmermann, die de Duitse versie van Zondag met Lubach presenteert, riep Fuellmich zelfs uit tot “corona-ondernemer van het jaar”. De advocaat vraagt iedereen die met zijn groepsvordering wil meedoen namelijk een “zeer geringe” bijdrage van 800 euro. Die bijdrage loopt inclusief btw op tot 928 euro. “Stel dat 1500 mensen meedoen, dan haalt Fuellmich een “zeer geringe” 1,3 miljoen euro binnen”, rekent een lachende Böhmermann voor. “Geweldig idee Reiner! Helemaal omdat je ze al laat betalen voor de zaak überhaupt aanhangig is gemaakt.”

Duitse complotdenkers hebben inmiddels ook door dat Fuellmich veel belooft en daardoor flink wat geld heeft ingezameld, maar dat zijn rechtszaak tot nu toe “weinig vlees om de botten heeft”. “Velen hebben Fuellmich veel geld gegeven voor zijn aanklacht”, schrijft een deelnemer in een van de Duitse complotkanalen op Telegram. “Het gaat gezamenlijk om een heel groot bedrag. Dat is nu weg!” Om er vervolgens aan toe te voegen: “En zelfs als de klacht wordt toegelaten, zal het niks opleveren, want de rechtbanken zijn in handen van de psychopaten! Dat heb ik jullie al ontelbare keren geschreven. En Fuellmich zou dat niet weten?”